Bilindiği üzere son zamanlarda Türkiye’de eğitim gören yabancı öğrenci sayısı giderek artmaktadır. Bu durumun bir çok farklı sebebi bulunmaktadır. Örneğin, suriye de yıllardır süren iç savaş, bazı ülkelerdeki eğitim ve refah seviyesinin giderek azalması, Türkiye’nin kosmopolit yapısının zenginleşmesi ve öğrencilerin kolay bir yaşam sürebilmesi bunlardan bazılarıdır. Peki bu yabancı öğrencilerin Türkiye’de ki yasal statüleri nedir? Ne gibi haklara sahipler? Eğitim süreleri boyunca nelere dikkat etmeleri gerekir? Bunları ele alacağız.
2922 sayılı kanun ile Türkiye’de üniversite okuyan yabancı öğrencilerin yasal yükümlülükleri belirtilmiştir. Bu kanun kapsamında yabancı uyruklu öğrencilerin Türkiye’ye gelişleri, öğretim kurumlarına kabulleri, öğretim kurumundan ayrılmaları ve Türkiye sınırları içerisindeki tüm yaşam koşulları ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Bu kanun 14.10.1983 tarihinde TBMM’de kabul edilmiş ve 19.10.1983 yılında Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu kanun, ilgili kurum ve kuruluşlar ile çeşitli anlaşmalar çerçevesinde Hükümetimizce yabancı hükümetler emrine verilen burslardan yararlanmak suretiyle veya kendi imkanlarıyla Türkiye’ye gelen yabancı uyruklu öğrencileri kapsar. Kanunun 2.maddesi gereği; Türk Silahlı Kuvvetleri’ne ve Milli Savunma Bakanlığı’na bağlı okulların yabancı uyruklu öğrencileri bu kanun kapsamı dışındadır ve onlar için farklı düzenlemeler bulunmaktadır.
İçişleri Bakanlığı’nın yükümlülükleri;
1. Geçerli pasaport ve giriş vizesi alarak Türkiye’de yapılacak sınavlara katılmak üzere gelen yabancı uyruklu öğrencilerin pasaport ve giriş vizeleri ile ilgili işlemleri yürütmek.
2. Yüksek öğrenimlerini yurt dışında tamamlayıp lisans üstü öğrenim görmek veya münhasıran Türkçe Öğrenmek amacıyla yurdumuza gelmek isteyen yabancı uyruklu şahısların, dış temsilciliklerce istizanlı bulunan vize taleplerini sonuçlandırmak,
3. Yüksek öğrenimlerini Türkiye’de tamamlayıp ara vermeden lisans üstü öğrenim yapmak isteyen yabancı uyruklularla, Türkiye’de bulunup uzun süreli ika¬met tezkeresi hamili olan yabancıların çocuklarından ilk ve orta öğrenim görmek istiyenlerin ikametleriyle ilgili işlemleri yürütmek,
4. Yükseköğretim kurumlarına kaydı yapılan yabancı uyruklu öğrenciye «öğrenim için geçerli meşruhatlı ikamet tezkeresi» verilmesini sağlamak,
5. İlk ve orta öğrenim için istizanlı vize talep edilenlere «öğrenim meşruhatlı» vize ve ikamet tezkeresi verilmesi ile ilgili işlemleri yürütmek,
6. Türkiye’de uzun süreli ikamet izni bulunan yabancılardan Türkçe kurslarına devam etmek istiyenlere de valiliklerce «öğrenim meşruhatla vize» verilmesini sağlamaktır.
C) Dışişleri Bakanlığı’nın yükümlülükleri;
1. Türkiye dışındaki merkezlerde sınava girip kazanan yabancı uyruklu öğrencilerle öğrenim görmek amacıyla Türkiye’ye gelecek yabancı uyruklu öğrenci¬lere istizanlı olarak «öğrenim meşruhatlı giriş vizesi» verilmesini sağlamak,
2. Yükseköğretim Kurulu Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi’nin yurt dışında açtığı sınavları düzenlemektir.
D) Yükseköğretim Kurulu’nun yükümlülükleri;
1. Yabancı uyruklu öğrencilere rehberlik hizmetlerini sağlamak üzere gerekli çalışmaları yürütmek.
2. Yükseköğretim Kurumlarında Türkçe kursları açılmasını sağlamak ve gerekli düzenlemeleri yapmak,
3. Yükseköğretim programları arasında transferlerle, lisans üstü öğrenim için Türkiye’ye gelecek yabancı uyruklu öğrencilerin kabul muamelelerini düzenlemek,
4. Burs ve diğer imkânlardan yararlandırılacak yabancı uyruklu öğrencilerin yükseköğretim kurumlarına yerleştirilmelerini sağlamak,
5. Türkiye’de ÖSYM’ce yapılan sınava müracaat eden öğrencilerin sınava girmelerini ve sınavların yapılmasını sağlamaktır.
E) Yükseköğretim Kurumlarının yükümlülükleri;
1. Yabancı uyruklu öğrencilerin kabul ve kayıt muamelelerini yapmak, «Yabancı Öğrenciye Ait Bilgi-İşlem Formu» nu tanzim etmek,
2. Bünyesinde Türkçe kursu açmak, Türkçe kursu dahil, yabancı uyruklu öğrencilerle ilgili bilgileri toplamak, değerlendirmek, rehberlik hizmetlerini yürütmek, öğrencilerin durumlarında meydana gelecek değişiklikleri ilgili makamlara bildirmektir.
Yabancı Uyruklu Öğrenciler;
1. lisans seviyesinde öğrenim görmek üzere «Yabancı Uyruklu Öğrenci Sınavı (YÖS)»na girecek öğrenciler, kendi ülkelerinde Türk makamlarınca açılacak sınavlara katılmakla,
2. Her seviyede öğrenim yapmak veya Türkçe öğrenmek maksadıyla Türkiye’ye gelen veya Türkiye’de bulunan yabancıların, Türk Kanunlarına göre gerekli işlemleri yapmak ve belgeleri almakla,
3. Gerek lisans gerek lisans üstü öğrenim yapacak ve Türkçe kurslarına katılacak yabancı uyruklu öğrenciler» rehberlik hizmetleri veren birimlere başvurmakla,
4. Yabancı uyruklu öğrenciler, öğrenim gördükleri kurumlarda rehberlik hizmetleri veren birimlere şahsi, medeni ve öğrenim durumlarıyla ilgili değişiklikleri 15 gün içinde bildirmekle,
5. Öğrenimleri süresince ikametlerini uzatmak isteyen öğrenciler, ikamet tezkerelerini yenilemek için tezkerelerde yazılı müddetin sona ermesinden itibaren 15 gün içinde, öğrenimlerine devam ettiklerini belgelemek kaydıyla, mahalli emniyet makamlarından yenisini almakla,
6. İkamet tezkerelerini veya pasaportlarını kaybeden yabancı uyruklu öğrencilerin ilgili makamlara derhal müracaat ederek 15 gün içinde yenisini almakla,
7. Öğrenim kurumlarını veya ikamet adreslerini değiştiren yabancı uyruklu öğrenciler, bu değişiklikleri 48 saat içinde gerek ayrıldıkları ve gerekse naklettikleri yerlerin mahalli emniyet makamlarına bildirmekle, yükümlüdürler.
Öğrenim vizesi istenmeyecek haller
İlgili kuruluşların öğrenimlerine izin vermesi kaydıyla orta ve yüksek öğrenimini Türkiye’de tamamlayıp ara vermeden lisans ve lisans üstü öğrenim yapmak isteyen yabancı uyruklu öğrenciler ile Türkiye’de çalışma ve ikamet izni bulunan yabancıların çocuklarından ve lisans seviyesinde öğrenim görmek üzere yabancı uyruklu öğrenci sınavına girecek olanlardan ve 3 ayı geçmeyen yaz kurslarına katılanlardan öğrenim meşruhatlı vize aranmaz.
Çalışma yasağı
Yabancı uyruklu öğrenciler, öğrenimleri süresince gelir getiren herhangi bir işte çalışamazlar.
Ülkemizde en çok yabancı öğrenci grubunu Suriyeliler oluşturmaktadır. Ülkemizde 2022 itibariyle 250binden fazla yabancı uyruklu öğrenci varken, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Haziran 2021’de yapılan açıklamada 2021-2022 Eğitim-Öğretim döneminde üniversitelerde okuyan Suriyeli öğrenci sayısının 48 bin 192 olduğu belirtilmiştir. Yani ülkemizde yabancı öğrencilerin %18’ini sadece Suriyeli öğrenciler oluşturmaktadır. Tam da bu nokta da Suriyelilerin Türkiye’de ki hukuki statülerini ele almamız gerekiyor. Suriyeliler mülteci mi? Değilse hukuki statüleri nedir?
Mülteci Kavramı
Mülteci kavramına Uluslararası Hukuk açısından bakıldığında; ilk olarak 1951 yılında Cenevre’de yapılmış olan Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair 1951 Cenevre Konvansiyonu’nda tanımlanmış olduğu, bu sözleşmenin yapılma amacını, yani uluslararası hukukta mülteci kavramına yer verilmesinin amacını ise 2. Dünya Savaşı sebebiyle birçok kişinin başka ülkelere iltica etmesi sonucunda, bu hususun uluslararası alanda ciddi bir sorun teşkil etmeye başlamış olması oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu sözleşmenin yapılma amacını, 2. Dünya Savaşı esnasında savaş sebebiyle kendi ülkesinden başka bir ülkeye iltica edenlere koruma sağlanması oluşturmaktadır.
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 61. maddesinde; “Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü belirleme işlemleri sonrasında mülteci statüsü verilir.” şeklinde düzenlenmiştir. Yani ülkemizde mülteci statüsü ancak ve ancak Avrupa’dan gelen yabancılara verilebilmekte, başka coğrafyalardan gelenler ise, bu beş kriter kapsamına giriyor olsalar dahi bu kişilere mülteci statüsünün tanınması mümkün olmamaktadır.
Suriyelilerin Türkiye’deki statüleri ve öğrenim süreçleri
Ülkemizde bulunan Suriyelilerin sahip oldukları statü geçici koruma statüsüdür. Geçici koruma statüsü kavramı Türk Hukuku’na 2014 yılında girmiştir. Geçici koruma statüsü; uluslararası sözleşmelerde yer alan bir koruma türü olmamakla birlikte, yalnızca devletin takdir yetkisine bağlı olarak tanınan bir koruma statüsüdür. Bunun yanı sıra, geçici koruma statüsü; uluslararası herhangi bir sözleşmede yer almadığından, idarenin takdir yetkisine bağlı olarak veriliyor olduğundan, bu statünün tanınması yalnızca Devletin inisiyatifine bağlı olup, verilmesinde herhangi bir bağlayıcılık veya zorunluluk bulunmamaktadır.
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun “Geçici koruma” başlıklı 91. maddesine göre; “Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilir.
Geçici koruma ise, sığınmacıların Türkiye’de yasal olarak kalmalarını ve sağlık, eğitim, sosyal yardım gibi temel haklardan yararlanmalarını sağlıyor. Dolayısıyla Türkiye’de bulunan ve geçici koruma statüsünde olan Suriyelilerin herhangi bir vize işlemi yapmalarına gerek kalmamaktadır.
Resmi gazetede yayınlanan, Yükseköğretim Kurumlarında Önlisans ve Lisans Düzeyindeki Programlar Arasında Geçiş, Çift Anadal, Yan Dal ile Kurumlar Arası Kredi Transferi Yapılması Esaslarına İlişkin Yönetmeliği, özel durumlarda yatay geçişi düzenlemektedir. Bu düzenlemeye göre, şiddet olayları ve insani kriz nedeniyle eğitim öğretimin sürdürülemez olduğu YÖK tarafından tespit edilen ülkelerde öğrenim gören öğrenciler Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarına yatay geçiş başvurusu yapabilir. Bu başvuru için yatay geçiş yapmak istedikleri üniversitelerin şartlarını yerine getirmiş olmaları, Suriye’de eğitim görüyor olması gereklidir. Yatay geçiş için istenen belgelere sahip olmayan öğrencilerin Çukurova, Gaziantep, Harran, Kilis 7 Aralık, Mustafa Kemal, Mersin, Osmaniye Korkut Ata üniversitelerinden özel öğrenci statüsüyle ders alabilirler ancak resmi olarak bu üniversitelere kayıtlı değillerdir. Bunun yanı sıra bu üniversitelere Suriyeli öğrenciler diploma puanı ile yerleştirilebilirler.
Uluslararası Koruma Başvuru Sahipleri ve Uluslara Koruma Statü Sahipleri Türkiye’de üniversiteye gidebilirler. Türkiye’deki üniversitelere kayıt yaptırmak isteyen öğrenciler bu belgeleri sunmalıdırlar:
- Uluslararası Koruma Kimlik Belgesi (üzerinde 99 ile başlayan Yabancı Kimlik Numarasını bulunduran),
- 12. sınıfı tamamlamış Türkiye veya başka bir ülkede olduğuna dair kanıt.
Eğer ortaöğretiminizi Türkiye dışında bir ülkede tamamladıysanız, kayıtlı olduğunuz ilin İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nün Akreditasyon birimine denklik başvurusu yapmalısınız. Tarafınıza verilecek belge, sahip olduğunuz lise diplomasının her hangi bir Türk lise diplomasına denk olduğunu kanıtlamaktadır.
○ Eğer liseyi (12. sınıf) başka bir ülkede tamamlamış ancak elinizde bunu kanıtlayacak belge yok ise, bulunduğunuz ilin İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nün Akreditasyon birimine size sözlü veya yazılı seviye tespit sınavı yapmaları için başvurabilirsiniz.
- Kayıt yaptırmak istediğiniz üniversite tarafından düzenlenen Yabancı Öğrenci Sınav (YÖS) sonucu.
- Kaydolacağınız kursun dilini yeterli düzeyde bildiğinizi kanıtlayan belge.
○ Türkçe işlenen dersler için: Üniversiteler sizden Yabancı Dil Sınavı’na (YDS) girmenizi veya TÖMER’in B2 ya da C1 programlarından birini tamamlanızı isteyebilirler. Türk liselerinden mezun olan yabancılar bu uygulamadan muaftırlar.
○ İngilizce işlenen dersler için: dil yeterlilik belgesi (YDS veya IELTS/TOEFL sertifikası).
12. Sınıfı bir Türk devlet okulunda tamamlamış olan Uluslararası Koruma Başvuru Sahipleri ve Uluslara Koruma Statü Sahiplerinin bir Türk üniversitesine girmek istemeleri durumunda, Yabancı Öğrenci Sınavı’na (YÖS) girmeleri gerekmektedi